W dniu 3 grudnia 2015 r. Sąd Najwyższy, w sprawie o sygn. akt III CZP 87/15, odmówił podjęcia uchwały polegającej na wyjaśnieniu zagadnienia prawnego czy świadczenie wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy ubezpieczenia wraz z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym tj. wartość wykupu polisy jest świadczeniem głównym, czy ubocznym. W krótkim, ustnym uzasadnieniu braku podjęcia uchwały, Sąd Najwyższy stwierdził, że umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym są tak zróżnicowane, że nie da się udzielić generalnej odpowiedzi, która będzie miała zastosowanie do każdej z tych umów i będzie z niej wynikało, że wartość wykupu jest świadczeniem Zakładu Ubezpieczeń.
Brak udzielenia przez Sąd Najwyższy odpowiedzi na tak zadane mu przez Sąd Okręgowy w Warszawie, podczas rozpoznawania przez niego apelacji w sprawie o sygn. V Ca 568/15 pytanie, nie rozwiązuje problemów, z którymi w dalszym ciągu stykają się Ubezpieczający oraz Ubezpieczeni na salach sądowych. Problemy te pojawiają się w sytuacjach, w których sądy oddalają ich roszczenia o zwrot pobranych przez Zakłady Ubezpieczeń opłat w związku z wykupem polisy, uznając, że postanowienia, które dotyczą wartości wykupu polisy są postanowieniami określającymi główne świadczenia stron, a co za tym idzie nie podlegają one kontroli pod kątem kształtowania praw i obowiązków Ubezpieczonych i Ubezpieczających, w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, w sytuacji gdy postanowienia te zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
W związku z tym dochodzenie przed sądami zwrotu opłaty tytułem wykupu polisy będzie wymagało przedstawienia argumentacji, z której wynikać będzie, że wszelkie postanowienia dotyczące wartości wykupu polisy nie są postanowieniami określającymi główne świadczenia stron a co za tym idzie będzie istniała możliwość wykazania czy są klauzulami niedozwolonymi czy też nie.
Argumentacja taka przedstawiona została w oświadczeniu Rzecznika Finansowego zawierającym pogląd istotny dla sprawy, która była właśnie przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego. Nie przytaczając w całości szczegółowych rozważań na temat jakiego typu świadczenia można rozróżnić w umowie ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a które to rozważania zostały zawarte w poglądzie Rzecznika Finansowego, zgodzić należy się z twierdzeniami tam zawartymi, z których wynika, że świadczeniami Zakładu Ubezpieczeń w tego typu umowach są świadczenia pieniężne wypłacane na wypadek śmierci lub dożycia określonego wieku przez osoby ubezpieczone oraz świadczenia polegające na zarządzaniu środkami pieniężnymi pochodzącymi z wpłaconych przez Ubezpieczających składek, stanowiących ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy. Świadczeniem takim nie jest dokonanie wykupu polisy przez Zakład Ubezpieczeń. Zwrot kwoty wykupu polisy (równowartość ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego) jest obowiązkiem Zakładu Ubezpieczeń a nie jego świadczeniem. Kwota wykupu to w istocie rezultat świadczenia Zakładu Ubezpieczeń polegającego na zarządzaniu środkami pieniężnymi pochodzącymi z wpłaconych przez Ubezpieczających składek i tak jak ma to miejsce np. w umowie najmu gdzie na koniec okresu najmu to na najemcy ciąży obowiązek wydania przedmiotu najmu wynajmującemu, tak w przypadku umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zwrot kwoty wykupu powinien być kwalifikowany jako element zobowiązania, który na żądanie wierzyciela powinien być spełniony przez dłużnika.
W mojej opinii przytoczona powyżej argumentacja na rzecz uznania zwrotu kwoty wykupu za obowiązek Zakładu Ubezpieczeń, a nie za jego świadczenie, powinna być stosowana do umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi. Ich konstrukcja pod względem ekonomicznym i prawnym w większości przypadków niewiele różni się od siebie, w szczególności zaś za niebudzący wątpliwości uznać należy fakt, z którego wynika, że kwota wykupu powstaje wskutek wykonania świadczenia przez Zakład Ubezpieczeń a obowiązek jej wydania aktualizuje się zanim dojdzie do powstania wypadku ubezpieczeniowego, czy to wskutek dożycia przez ubezpieczonego określonego wieku czy też wskutek zaistnienia jego zgonu. Zgodnie z treścią art. 805 k.c. nie jest dopuszczalne, aby świadczenie Zakładu Ubezpieczeń w rozumieniu art. 353 k.c. polegało na uprzednim w stosunku do zajścia wypadku ubezpieczeniowego działaniu lub zachowaniu zatem wykup polisy, jeżeli do niego dojdzie, w takiej sytuacji nie może być traktowany jako świadczenie.
Wydawać się może, że gdyby Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. akt III CZP 87/15 udzielił odpowiedzi, z której wynikałoby, że wartość wykupu polisy nie jest świadczeniem Zakładu Ubezpieczeń, ułatwiłoby to w znacznie drogę konsumentów do dochodzenia przez niech roszczeń tytułem nienależnie pobranych od nich opłat za dokonanie wykupu polisy. Niemniej jednak droga ta wcale nie została zamknięta, a sam fakt, że Sąd Najwyższy uznał pytanie zadane mu przez Sąd Okręgowy za niewystarczająco precyzyjnie sformułowane aby udzielić na nie wiążącej odpowiedzi, nie prowadzi jeszcze do sytuacji, z której wynika, że osoby te stoją na straconej pozycji jeżeli chodzi o dochodzenie przez nich swoich roszczeń. Jest to to w dalszym ciągu możliwe poprzez konsekwentne stosowanie argumentacji prezentowanej przez niektóre sądy powszechne, w wydawanych przez nie orzeczeniach, jak też we wszelkich publikacjach zawierających stanowiska Rzecznika Finansowego w tym zakresie.
Wojciech Damian Kowalski
Dodaj komentarz